Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nông thôn mới

Thứ bảy - 09/12/2023 18:52 829 0

Nhận thức vấn đề xây dựng nông thôn ở nước ta có ý nghĩa sống còn đối với sự nghiệp phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục và an ninh, quốc phòng. Vì vậy, ngay sau khi cách mạng tháng Tám thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động phong trào “Xây dựng đời sống mới”. Đây cũng chính là tiền đề quan trọng và là nội hàm của xây dựng Nông thôn mới hiện nay.

Để hiện thực hóa các mục tiêu của phong trào này, ngày 3 tháng 4 năm 1946, Ủy ban vận động đời sống mới Trung ương được thành lập. Ngày 20 tháng 3 năm 1947, tác phẩm “Đời sống mới” của Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đời với bút danh Tân Sinh có tác dụng chỉ đạo và là cơ sở lý luận quan trọng cho sự nghiệp xây dựng Nông thôn mới của chúng ta.

Muốn xây dựng thành công Nông thôn mới mỗi người phải tự xây dựng đời sống mới cho riêng mình. Trên cơ sở đó góp phần xây dựng đời sống mới cho cả cộng đồng. Bác chỉ rõ: “Do nhiều người nhóm lại mà thành Làng, do nhiều Làng nhóm lại mà thành Nước. Nếu người này cũng xấu, người kia cũng xấu, thì thành Làng xấu, Nước hèn; nếu mỗi người tốt, thì Làng tốt, Nước mạnh. Người là gốc của Làng, Nước, nếu mỗi người cố gắng làm đúng đời sống mới thì Dân tộc nhất định phú cường”.

Việc xây dựng đời sống mới phải được thực hiện trên các nguyên tắc: Cần, Kiệm, Liêm, Chính và tích cực tăng gia sản xuất theo tinh thần “Làm ngày không đủ tranh thủ làm đêm”. Bác nhấn mạnh: “Muốn tăng gia sản xuất, mọi người phải Cần, phải Kiệm. Không Cần, thì phí thời giờ nhiều mà sản xuất được ít. Không Kiệm thì làm được bao nhiêu, dùng hết bấy nhiêu, rút cục cũng như sản xuất được ít. Tăng gia sản xuất ích riêng cho mình mà cũng ích chung cho cả nước. Nếu không có tinh thần Liêm và Chính, nếu tham lam ích kỷ, thì không thể phát đạt việc tăng gia sản xuất. Vì vậy, tăng gia sản xuất và đời sống mới phải đi đôi với nhau, không thể lìa nhau”.

Bác Hồ với Nông dân; Ảnh tư liệu

Về mục tiêu xây dựng nông thôn mới: Trước hết, xây dựng nông thôn mới góp phần thực hiện thành công công cuộc đổi mới, xây dựng đất nước ta “đoàng hoàng hơn, to đẹp hơn”. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, xây dựng nông thôn mới chính là đổi mới xã hội nông thôn “sửa đổi cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại, cách làm việc” và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân, cho nhân dân lao động có cuộc sống ấm no, văn minh, hạnh phúc.

Nông thôn mới góp phần phát triển quan hệ cộng đồng, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Nông thôn là nơi lưu giữ giá trị bản sắc văn hóa 54 dân tộc anh em của cộng đồng dân tộc Việt Nam. Ở hầu khắp các tỉnh, thành phố trên cả nước, văn hóa lễ hội đều gắn liền với nông nghiệp, đời sống nông thôn; bản sắc, giá trị văn hóa nông thôn là cốt lõi của văn hóa dân tộc. Nông thôn không chỉ là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc mà còn là nơi lan tỏa, kết nối sự đoàn kết, phát huy các giá trị văn hóa lên tầm cao mới, là động lực của sự phát triển đất nước.

Về nội dung xây dựng nông thôn mới: Xây dựng nông thôn mới là một cuộc cách mạng toàn diện trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, con người. Sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Nhà nước mới ra đời, nhân dân Việt Nam từ địa vị nô lệ trở thành người làm chủ chế độ mới, bắt tay vào tiến hành cải tạo xã hội nông thôn với nền nông nghiệp lạc hậu, manh mún và nghèo nàn. Một trong những vấn đề cấp thiết đặt ra lúc này đối với Chính phủ mới là xây dựng đời sống mới, trong đó có nông thôn mới phát triển, sạch đẹp; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc; gắn với bảo vệ môi trường; cải thiện và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân.

Thứ nhất, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ở nông thôn là phát triển giao thông (làm đường), xây dựng nhà ở, phát triển thủy lợi với phương châm Nhà nước và nhân dân cùng làm: “Đắp đường lớn là do Trung ương phụ trách, Bộ Giao thông chịu trách nhiệm. Nhưng địa phương có thể làm những đường nhỏ. Làng này qua làng khác, thì xã tự động làm. Nhiều xã đã làm tốt. Nên làm cho đồng bào thấy rõ lợi ích của việc làm thêm đường sá, tuyên truyền giải thích cho khéo, thì đồng bào tự làm và làm tốt”; “Chúng ta đang chuẩn bị xây dựng nông thôn mới. Việc đầu tiên của nông thôn mới là xây dựng nhà ở cho đàng hoàng”; “Làm thủy lợi thì phải khó nhọc trong vài năm để được sung sướng muôn đời. Làm thủy lợi cần phải kết hợp công trình lớn với công trình vừa và công trình nhỏ; cần phải kết hợp việc giữ nước với việc dẫn nước và việc tháo nước; “Làm đại thủy lợi thì nhà nước phải xuất tiền, nhân dân phải xuất sức. Trung thủy lợi thì nhà nước với nhân dân cùng làm. Tiểu thủy lợi thì do nhân dân làm”…

Thứ hai, xây dựng văn hóa mới, lối sống mới ở nông thôn, trong đó chú trọng xây dựng làng văn hóa, gia đình văn hóa mới và phát huy vai trò chủ thể của người nông dân. “Phải làm cho cả làng đều biết chữ, biết đạo đức và trách nhiệm của công dân”; “phải cấm hẳn say sưa, cờ bạc, hút xách, bợm bãi, trộm cắp. Phải tìm cách làm cho không có đánh chửi nhau, kiện cáo nhau. Làm cho làng mình thành một làng “phong thuần tục mỹ””… Trong làng là những gia đình văn hóa: “Nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, xã hội tốt thì gia đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình. Chính vì muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội mà phải chú ý hạt nhân cho tốt”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt việc xây dựng gia đình trong nhiệm vụ xây dựng nông thôn, đặt nhiệm vụ xây dựng nông thôn trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định vai trò chủ thể của nông dân trong xã hội nông thôn Việt Nam: “Đa số dân ta là nông dân. Mỗi việc đều phải dựa vào nông dân. Nông dân giác ngộ hăng hái thì kháng chiến mới mau thắng lợi, kiến quốc mới chóng thành công, nông dân mới được giải phóng”; “Kinh nghiệm của Đảng ta trong quá trình cách mạng đã chỉ rõ là nơi nào, lúc nào cán bộ ta giải quyết tốt lợi ích thiết thân của nông dân, nắm vững nguyên tắc liên minh công nông, thì nơi đó, lúc đó cách mạng đều tiến mạnh”. Chất lượng cuộc sống của người nông dân cũng chính là mục tiêu của xây dựng nông thôn mới: “Tất cả đường lối, phương châm, chính sách... của Đảng đều chỉ nhằm nâng cao đời sống của nhân dân nói chung, của nông dân nói riêng. Muốn đạt mục đích đó thì nhất định phải củng cố và phát triển hợp tác xã cho thật tốt, phải nâng cao không ngừng thu nhập của xã viên”. Trong Di chúc, Người mong muốn: “Miễn thuế nông nghiệp 1 năm cho các hợp tác xã nông nghiệp để cho đồng bào hỉ hả, mát dạ, mát lòng, thêm niềm phấn khởi, đẩy mạnh sản xuất”.

Trong xây dựng nông thôn mới, mỗi nhân tố cá nhân con người, nhà, làng, nước có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, nếu biết cách phát huy các nhân tố cùng vận động và phát triển theo chiều hướng tích cực thì kết quả rất tốt đẹp: “Nếu mỗi người đều tốt, thì thành làng tốt, nước mạnh. Người là gốc của làng nước. Nếu mọi người đều cố gắng làm đúng đời sống mới, thì dân tộc nhất định sẽ phú cường”.

Thanh Hóa có số lượng xã xây dựng nông thôn mới lớn nhất cả nước.

Về biện pháp xây dựng nông thôn mới, muốn xây dựng thành công nông thôn mới, cần tuyên truyền, vận động, giải thích: “Trước hết, phải tuyên truyền, giải thích… Phải chịu khó nói rõ cho mọi người hiểu đời sống mới có ích thế nào, cách thi hành đời sống mới thế nào. Nói một lần họ chưa hiểu thì nói nhiều lần. Nói đi, nói lại, bao giờ người ta hiểu, người ta làm mới thôi. Nói thì phải nói một cách giản đơn, thiết thực với hoàn cảnh mỗi người; nói sao cho người ta nghe rồi làm được ngay. Việc dễ, việc nhỏ làm được rồi, sẽ nói đến việc to, việc khó”.

Phát huy vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên trong xây dựng nông thôn mới “tốt nhất là miệng nói, tay làm, làm gương cho người khác bắt chước”. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, nội dung nêu gương từ ý thức đến hành động: “Phải nâng cao trình độ giác ngộ xã hội chủ nghĩa, tinh thần yêu nước, ý thức làm chủ của xã viên. Phải phát huy tác dụng của phụ nữ. Tất cả đảng viên, đoàn viên phải gương mẫu trong công tác. Các chi ủy, các ban chấp hành chi đoàn phải gồm những đảng viên, đoàn viên ưu tú, có tư tưởng tốt, công tác tích cực, kiên quyết chấp hành chính sách của Đảng và Chính phủ. Phải có kinh nghiệm sản xuất, phải học cho biết kỹ thuật nông nghiệp, phải lãnh đạo tốt các ban quản trị hợp tác xã và các đội sản xuất”.

Xây dựng các phong trào thi đua, gương điển hình trong xây dựng nông thôn mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng việc phát động thi đua làm động lực xây dựng nông thôn mới văn minh, tiến bộ: “Người này thi đua với người khác. Nhà này thi đua với nhà khác. Làng này thi đua với làng khác”. Trong kháng chiến chống Pháp, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Người dành nhiều thời gian xuống cơ sở, đến thăm các địa phương, đơn vị, nhà máy, trường học, chủ trương phát động những phong trào thi đua rộng khắp cả nước: Duyên Hải, Đại Phong, Ba Nhất, Ba sẵn sàng, Ba đảm đang, Ba cải tiến, Năm tốt, các phong trào “Ba xây, ba chống”, “Cải tiến quản lý hợp tác xã nông nghiệp”, “Đồng bào miền xuôi đi phát triển kinh tế và văn hóa miền núi”… và có những hình thức khen thưởng phù hợp để động viên, khuyến khích nhân dân xây dựng nông thôn mới.

Mùa xuân Kỷ Hợi năm 1959 cách đây 64 năm, Bác Hồ đã phát động phong trào Tết trồng cây với tư tưởng là một cuộc cách mạng cảnh quan thiên nhiên, môi trường sinh thái làm cho “phong cảnh nước ta ngày càng tươi đẹp". Bác nhấn mạnh việc thực hiện “Tết trồng cây” một cách liên tục, bền bỉ và vững chắc thì không chỉ góp phần vào nhiệm vụ phát triển “kinh tế văn hóa” mà còn làm cho “phong cảnh của ta cũng thật sự làn non sông gấm vóc, tươi đẹp vô cùng”. Không chỉ có vậy Người còn lưu ý Tết trồng cây có ý nghĩa chính trị to lớn.

Ngày 20/01/1965, trong bài “Hãy nhiệt liệt tổ chức tết trồng cây” đăng trên báo Hà Đông, Người viết: “Muốn xây dựng Nông thôn mới. Việc đầu tiên của Nông thôn mới là xây dựng lại nhà ở cho đàng hoàng...". Trong nhiều bài viết, bài nói về phong trào Tết Trồng cây, Bác Hồ đã nhắc tới khái niệm " Nông thôn mới " với mục đích cuối cùng là "làm cho đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân ta ngày càng được cải thiện".

Trước lúc đi xa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho toàn Đảng, toàn dân muôn vàn tình yêu thương là một bản Di chúc lịch sử thể hiện cô đọng và sâu sắc những tư tưởng đổi mới của Người vào sự nghiệp xây dựng đất nước Việt Nam, trong đó có quan điểm về nông dân - nông nghiệp - nông thôn. "Trong bao năm kháng chiến chống thực dân Pháp, tiếp đến chống đế quốc Mỹ, đồng bào ta, nhất là đồng bào nông dân đã luôn luôn hết sức trung thành với Đảng và Chính phủ ta ra, ra sức góp của góp người, vui lòng chịu đựng mọi khó khăn gian khổ. Nay ta đã hoàn toàn thắng lợi, tôi có ý đề nghị miễn thuế nông nghiệp một năm cho các hợp tác xã nông nghiệp cho đồng bào hỉ hả, mát dạ, mát lòng, thêm niềm phấn khởi, đẩy mạnh sản xuất", Người căn dặn.

Tác giả bài viết: Anh Đức