Phần đầu của tác phẩm, Chủ tịch Hồ Chí Minh phân tích về nguồn gốc của chủ nghĩa cá nhân, giải thích về sự tồn tại những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân trong cán bộ, đảng viên, trong các cơ quan đảng và chính quyền của chúng ta. Bác khẳng định, để chống lại chủ nghĩa cá nhân, nhất định phải rèn luyện, tu dưỡng và thấm nhuần đạo đức cách mạng. Có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn gian khổ, thất bại, cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước và có đạo đức cách mạng khi gặp thuận lợi và thành công vẫn giữ vững tinh thần gian khổ, chất phác, khiêm tốn “Lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”. Bác đã nêu một số tấm gương sáng cán bộ, Đảng ta, như các đồng chí: Trần Phú, Ngô Gia Tự, Lê Hồng Phong, Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Thị Minh Khai…, đã hy sinh cả tính mạng. Đó là những biểu hiện cao quý đạo đức cách mạng.
Phần tiếp theo của tác phẩm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đưa ra khái niệm của đạo đức cách mạng. Theo Người, đạo đức cách mạng là quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng. Đó là điều chủ chốt nhất. Người đã phân tích nội dung cụ thể của đạo đức cách mạng là phải có bản lĩnh chính trị vững vàng phải đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân, đoàn kết chặt chẽ với nông dân, trí thức và toàn dân tộc, ngoài lợi ích của giai cấp và dân tộc, Đảng không có lợi ích nào khác. Đạo đức cách mạng là phải thực hiện được các mục tiêu của Đảng, phải hoàn thành một cách xuất sắc các nhiệm vụ được giao. Đạo đức cách mạng là vô luận trong hoàn cảnh nào cũng phải kiên quyết đấu tranh chống lại mọi kẻ địch, luôn luôn cảnh giác, sẵn sàng chiến đấu, quyết không cúi đầu.
Người chỉ rõ có ba kẻ địch luôn chống lại chúng ta, đó là: Chủ nghĩa tư bản và bọn đế quốc; thói quen và truyền thống lạc hậu vì nó ngấm ngầm ngăn cản sự phát triển của cách mạng và sự tiến bộ của chúng ta; chủ nghĩa cá nhân ẩn nấp trong mỗi chúng ta, nó chờ khi ta thất bại hoặc thắng lợi là ngóc đầu lên. Nó là bạn đồng minh của hai kẻ thù kia. Đạo đức cách mạng là phải luôn luôn thực hiện “Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”. Cán bộ, đảng viên, đoàn viên thanh niên phải thật sự gương mẫu, lời nói phải đi đôi với việc làm, tư tưởng phải thống nhất với việc làm.
Về nội dung này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng phê phán rất quyết liệt: … một số cán bộ, đảng viên đang còn xa xỉ, tham ô, lãng phí, không biết tiếc, biết tôn trọng của công, không biết thương tiếc của cải do mồ hôi, nước mắt đồng bào làm ra. Do đó mà đẻ ra xa xỉ, lương bổng Chính phủ cấp cho chúng ta có hạn mà ta xa xỉ thì lấy tiền đâu? Đã có cái áo rồi còn muốn hai ba cái như thế là lãng phí. Lại muốn mua thứ này thứ khác mà thiếu tiền sinh ra tham ô. Đạo đức cách mạng là phải biết hy sinh cho sự nghiệp của Đảng, của Tổ quốc và của dân tộc, coi đó là niềm vinh dự lớn. Không thể kể công với Đảng. Có ít nhiều thành tích thì họ muốn Đảng “cảm ơn” họ. Họ đòi ưu đãi, họ đòi danh dự và địa vị. Họ đòi hưởng thụ. Nếu không thoả mãn nhu cầu của họ thì oán trách Đảng. Đạo đức cách mạng là phải gắn bó máu thịt với nhân dân, tin dân, dựa vào lực lượng vô địch của nhân dân để lãnh đạo nhân dân chống lại mọi kẻ thù xâm lược và nghèo nàn, lạc hậu.
Phần thứ ba của tác phẩm, Chủ tịch Hồ Chí Minh phân tích về con đường tất yếu của cách mạng Việt Nam là tiến lên chủ nghĩa xã hội. Người khẳng định: Muốn chủ nghĩa xã hội thành công thì phải chống được chủ nghĩa cá nhân và thực hiện cho được đạo đức cách mạng. Điều này được đảm bảo bằng bản chất tốt đẹp của chế độ ta - đó là chế độ dân chủ: Bao nhiêu quyền lợi đều thuộc về nhân dân. Người đã đưa ra quan điểm rõ ràng: Không ai có thể thoả mãn rằng mình đã có, đã đủ đạo đức cách mạng. Bởi vì cách mạng tiến lên mãi, Đảng tiến lên mãi. Cho nên người cách mạng cũng phải tiến lên mãi. Người cách mạng muốn tiến lên phải không ngừng tu dưỡng và rèn luyện đạo đức cách mạng, đồng thời, phải gắn bó với phong trào, nghĩa là phải sát thực tế, và luôn trau dồi chủ nghĩa Mác - Lê-nin. Người chỉ rõ: Mỗi cán bộ, mỗi đảng viên phải học lý luận, phải đem lý luận áp dụng vào công việc thực tế. Phải chữa cái bệnh kém lý luận và lý luận suông.
Kết luận tác phẩm, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, nhất định chúng ta sẽ chiến thắng chủ nghĩa cá nhân, bởi nó là “kẻ địch hung ác của chủ nghĩa xã hội”. Và đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống, nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố; cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong.
Qua thực tiễn hoạt động cách mạng, Bác thấy rõ vai trò quan trọng của đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên, đó là quyết định thành bại của cách mạng. Người từng nói: Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức dù tài giỏi đến mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân. Trong Di chúc bất hủ Người viết: Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ, phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân.
Tác phẩm đạo đức cách mạng ra đời cách đây 60 năm, nhưng những nội dung, những vấn đề có tính nguyên tắc để bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng để chống chủ nghĩa cá nhân, thường xuyên thực hiện đạo đức cách mạng, để xây dựng một Đảng vững mạnh, một chính quyền hướng về dân và một đội ngũ công chức xứng đáng là công bộc của dân… vẫn còn nguyên giá trị. Trong tình hình hiện nay chúng ta đang thực hiện công cuộc đổi mới, hướng tới mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; kiên quyết chống tham ô, quan liêu, tham nhũng, lãng phí là những nguy cơ cản trở sự phát triển của cách mạng nước ta. Tác phẩm đạo đức cách mạng là “cẩm nang” cho mỗi người chúng ta tự soi lại mình đã làm gì có lợi cho cách mạng, cho quê hương, đất nước, xứng đáng là con cháu của Bác Hồ kính yêu? Chính vì vậy, việc tu dưỡng, rèn luyện và nâng cao đạo đức cách mạng của đội ngũ cán bộ, đảng viên phải được tiến hành thường xuyên, tích cực, tự giác trong suốt cả cuộc đời của mỗi người để hoàn thành nhiệm vụ mà Đảng và nhân dân giao cho, góp phần vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa./.